KOLOPHON (DEĞİRMENDERE)

Kolophon İonia'nın en eski ve en önemli kentlerinden biri idi. Kent, M.Ö. 7. yüzyılın sonunda  yüzyılın başında yaşadığı bilinen İzmirli ya da bu kentin bir yerlisi olan, ozan Mimnermos'un bir şiirinde "Asya'nın büyüleyici kıyısı1' üzerinde bulunan "sevimli Kolophon" olarakgeçmektedir. Mimnermos aynı zamanda kentin Neleus'un öncülüğündeki Pyloslu göçmenlertarafından kurulduğunu belirtmektedir. İzmir, Özünde bir Aeol kenti idi; sonradan belki de M.Ö. 8. yüzyılın ilk yarısında Kolophon'dan İonialıların gelişi ile, bir İon yerleşmesi olmuştur.
Kolophonlular, topraklarının verimliliği ve denizcilikteki ustalıkları nedeniyle çok varlıklıydılar. Kentlilerin zenginliği, rahat yaşam biçimini aşırı lükse dönüştürdü. Zaman zaman lüks giysili ve misk kokusu sürünmüş olan binden fazla erkek agorada gezinirdi. Antik yazarların düşüncesine göre lüks yaşam, Kolophon'un gücünü yitirmesine neden olmuştur. Buna karşın, Kolophonlular, eskiden M.Ö. 8. ve 7. yüzyıllarda savaşçı olarak ve özellikle binici olarak ünlü idiler.

Kolophon, sırası ile Lydia'nın ve Perslerin egemenliği altına girmiştir. Önce Gyges 7, yüzyılın ilk yarısında Kolophon'u ele geçirmiştir. Daha sonra kent, 6. yüzyılın ikinci yarısında Pers yönetimi altına girdiği zaman önemini kaybetmiştir. Onun yerine Notion'daki kıyı yerleşmesi, yani "güneydeki kent" gelişmeye başlamıştır. Kolophon'da Persler hüküm sürerken, Notion da bir süre için Atina tarafından yönetilmiştir. Thukydides Noti-on'unKolophonlulara ait olduğunu belirtmektedir. Büyük İskender Anadolu'yu Pers egemenliğinden kurtardığı zaman iki kent bağımsızlıklarını yeniden kazandılar. Buna rağmen Lysimachos, Kolophonluları yeni kurulmuş bir kent olan Efes'te yaşamaya zorlamış, bunun üzerine de o zaman bazı Kolophonlular Notion'a taşınmışlardır. Böylece Kolophon çok zayıf bir duruma düşmüştür. Kolophon, Lysimachos'un ölümünden sonra 281 yılında yeniden inşa edilmiş ve Seleukoslar ile Attalosların yönetimi altında varlığını sürdürmüştür. Bu dönem sırasında Kolophon, "Arkaik Kolophon" yani "Eski Kolophon" olarak biliniyordu. Bu ününü de yitirdikten sonra Kolophon, yaklaşık 15 km. uzaklıkta, güneydeki Notion'a çekildi. Notion bundan sonra "Yeni Kolophon" ya da "Kıyıdaki Kolophon" olarak bilinmeye başladı. Her iki yerleşmenin gelişmesi, yeni Efes kenti tarafından büyük ölçüde engelleniyordu. Bu arada, 7. ve 6. yüzyıllarda parlak bir geçmişi olduğu bilinen Kolophon, önemini yalnızca Klaros'taki ünlü tapınak ile sürdürüyordu. Roma Ça-ğı'nda kent bağımsızdı ve asıl merkezi Notion'un akropolü içinde bulunuyordu.

Kolophon ören yeri iyi korunmamış durumdadır. Kent üç tepe üstünde ve onları birbirlerinden ayıran vadiler arasında kurulmuştur. Kent surunun kapsadığı üçgen şekilli alan hemen hemen 1 km2 ölçüsündedir. Yarım daire şeklindeki bir düzine kule ile desteklenen kent duvarı, 4. yüzyılın sonunda, Lysimachos'un Döneminden önce inşa edilmiş olmalıdır. İlk yerleşme, güneybatıdaki ovaya bakan bir tepe üzerinde 200 m. yükseklikte bulunmuştur. Tepenin kuzey yamacı üzerindeki kalıntıların bazıları, bugün hâlâ görülmektedir. Harvard Üniversitesinin Fogg Sanat Müzesi ile Atina'daki "American School of Classical Studies" adına yürütülmüş olan kazılarda önemli mimari kalıntılar gün ışığına çıkarılmıştır. Bunların arasında sokakları ile birlikte evler, bir stoa ve Demeter Antaia'ya sunulmuş olan bir tapınak özellikle belirtilmeğe değerdir. 4. yüzyılın ilk yarısında yapılan stoada, dükkânlar ve resmi işler için odalar bulunuyordu. Stoanın batısındaki evler de 4. yüzyılda inşa edilmiş olup, Arkaik Dönem'e tarihlenen yapı kalıntılarının üzerindedirler. Evlerin arasındaki sokaklardan birinin döşemesi, çok özenli bir işçiliğe sahiptir. Batıda, daha ilerdeki Roma Hamamları küçük bir basamaklı sokak ile evlerden ayrılmıştır. Batıdaki evlerin güneyinde bulunan ve poros taşından inşa edilmiş olan yapı, 4. yüzyılda çok sevilen ana tanrıça Antaia'ya sunulmuştur.