1-HÖYÜGÜN KONUMU :

Yenibademli Höyüğü. Kaleköy'un (Kastro) 1.7 km. güneybatısında, Çınarlı ilçe merkezi ile Kaleköy'ü birbirine bağlayan asfalt yolun batısında, Büyükdere Vadisi'nde yer almaktadır ; Güney kesimleri eski, kuzey kesimleri yeni aluvyonlarla kaplanmış olan vadinin içinden akan Büyükdere 13 km. uzunluğundadır. Büyükdere Vadisi'nin en eski yerleşim yerini temsil eden Yenibademli Höyük, kuzey-güney yönünde 130 m., dogu-batı yönünde ise yaklaşık 120 m. uzunluktadir. Höyüğün deniz seviyesinden yüksekliği 18.01 m.ye ulaşmaktadır.


2- KURTARMA KAZISININ AMAÇLARI :

Gökçeada ilçesinde halen kullanılmakta olan hava alanının yetersiz kalması nedeniyle Ulaştırma Bakanlığı tarafından genişletilmesine karar verilmiştir. Bu proje çerçevesinde hava alanının kuzeydoğu yönündeki yaklaşma sahası içinde kalacak olan bu höyükte kurtarma kazılarının başlatılması zorunlu hale gelmiştir. Yenibademli Höyük'te 1996 yılı çalışmalarımız şu amaçlar doğrultusunda planlanmıştır:
1. Gökçeada'da ilk arkeolojik kazıların başlatılması.
2. Uzun yıllardan beri höyük yüzeyinde sürdürülen tarımsal faaliyetlerin durdurulması yoluyla tahribatın önlenmesi.
3. Tarih öncesi dönemleri hemen hemen hiç bilinmeyen Gökçeada'nın kültür sürecinin belirlenmesi.
4. Höyük'te genel yerleşme planı ve yapıların dağılım düzeni ile ilgili bilgilerin belirlenmesi.
5. Açığa çıkarılacak yapıların planlarının tabakalara göre değişip. değişmediğinin incelenmesi.
6. Stratejik bir konuma sahip olan ve deniz ticaret yolları üzerinde yer alan ada ile Batı Anadolu, Güneydoğu Avrupa, Kıta Yunanistan ve Ege Denizi adaları arasında kültürel ilişkilerin aydınlatılması.
Bu ilk kazı mevsiminde Yenibademli Höyük ' te yürütülen çalışmalar altı grupta toplanabilir:
A. Temizlik çalışmaları
B. Topografya calışmaları
C. Yüzeyden buluntu toplama çalışmaları
D. Kazı çalışmaları
E. Küçük buluntu çalışmaları
F. Analiz çalışmaları

A. Temizlik Çalışmaları : Yenibademli Höyük, yıllarca kaderine terk edilmiş olduğundan doğal tahribata uğramıştır. Bunun yanı sıra 1968 yılında adaya yerleşen bazı aileler, hayvan sürülerini höyük üzerinde otlatarak ve höyüğün bir bölümü üzerine ahır yapmak suretiyle yapay tahribata da neden olmuşlardır. Höyüğün güneyinde yer alan iki konutun inşaatlarında kullanılan taşların büyük bir bölümü, tarımsal faaliyetler sırasında höyüğün yapı katlarından sökülmüştür. Ayrıca höyüğün dogu, batı ve kuzey yönlerinde sürdürülen bu tür faaliyetler tahribati hızlandırıcı rol oynamışlardır. Kazıya başlamadan önce otlarla kaplı batı teras ve höyüğe girişi sağlayan rampa görünümlü iki alanda temizlik çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar sırasında sileks uç, çekirdek ve çanak çömlek parçaları toplanmıştır. Ayrıca hayvan kemikleri de ele geçirilmiştir Elde edilen buluntular, türlerine göre sınıflandırılmışlar ve depolanmışlardır.


B. Topografya Çalışmaları : Yenibademli Höyük 'te kazıya başlamadan önce, çağdaş kazı sistemine göre çalışabilmek amacıyla, höyüğün topografik planı çıkartılmıştır. Gökçeada Tapu ve Kadastro Müdürlüğü elemanlarınca ayrıntılı ölçüm çalışmaları yapılmış ve höyüğün merkez, doğu, kuzey ve batı teraslarına poligon tasları yerleştirilerek yükseklikleri hesaplanmıştır. Daha sonra bu bölümler Ida Harita Planlama Şirketi'nde değerlendirilmiş ve höyüğün topografik planı hazırlanmıştır . Kazının yapılacağı alanlarda kareler oluşturabilmek amacıyla, höyük kuzey-güney ve doğu-batı yönlerinde yirmişer metre ara ile eksenlere ayrılmıştır. Enine eksenlere A-I harfleri, boyuna eksenlere ise 1-14 rakamları verilerek bir karolaj sistemi oluşturulmuştur .


C. Yüzeyden Buluntu Toplama Çalışmaları : Höyük yüzeyinden toplanan çok sayıda keramik parçaları, sileks alet ve yongalar, taş baltalar ve kemik aletler değerlendirilmiştir. Höyüğün batı terasında Eski Tunç Çağına ait kap parçalarının çok yoğun olması, yüzeyin hemen altında Eski Tunç Çağ tabakalarının var olduğu izlenimini vermiştir. Daha çok Ege dünyasından tanınan ve benzerlerinin Limni (Lemnos) adasında yer alan Poliochni yerleşim yerinin mavi tabakasında, Batı Anadolu'da Kumtepe'de ve Menemen/Höyücek'te görüldüğü, sap kısmında çift deliği olan bir kil kanca parçası, batı terasta ele geçen yüzey buluntuları arasında yer alır. Yüzeyden toplanan buluntular değerlendirildikten sonra, olanaklar ölçüsünde ana toprağa veya anakayaya en kolay ulaşabileceğimiz batı terasta ve höyüğün güneyinde kazı çalışmalarına baslanılmıştır.


D. Kazi Çalışmaları : 1996 yılı çalısmaları höyüğün batısında E9 ve guneyinde Fll plan karelerinde olmak üzere, iki farklı açmada gerçekleştirilmiştir. 1. E 9 Açmasındaki Kazı Çalışmaları Bu alanda gerçekleştirilen çalışmalarda, yüzeyden toplanan I. Troia devri keramik parçalarında başka, bu devre ait mimari kalıntılara açıklık getirmek ve bu yerleşimin karakterini belli ölçüde saptamak amaç edinilmiştir. E 9 Açması'nın batı kesimi otlardan temizlendikten sonra, yüzeyden yaklaşık bir metre derinde orta büyüklükte taşlardan yapılmış bir savunma suru dolgusu ile karşılaşılmıştır. Söz konusu surun batı yönündeki dış sınırını oluşturan taşlar, kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan düzgün bir sıra halinde tespit edilmiştir . Surun taş dolgusunun üzerindeki toprakta, ip delikli tutamaklı minyatur bir kapak ve çok sayıda kap parçaları ele geçmiştir. E 9 Açması'nın doğu yarısında, yüzey toprağının yaklaşık 0,15 m. altında ilk mimari kalıntılara ulaşılmıştır. Güneybatıdan kuzeydoğuya doğru uzanan en az 7 m. uzunlukta ve 4.40 m. genişlikte olan dikdörtgen bir yapıya ait duvarlar, ikili olarak karşılıklı dizme ve aralarının ufak taşlarla doldurulması suretiyle inşa edilmiştir . En az dört yapı evresiyle temsil edilen bu dikdörtgen yapının içinde, üzeri yer yer kırmızı kil ile kaplanmış tabanlara rastlanmıştır. Aynı yapının hemen hemen ortalarına denk düşen küllü bir alanda doğu yarısı taşlarla çevrilmiş ve içinde yoğun olarak kül artıklarının bulunduğu ocak yeri açığa çıkartılmıştır. Söz konusu yapının içinde, kuzeybatı köşede yüzey toprağının yaklaşık bir metre altında, ilk defa anakayaya ulaşılmıştır. Böylece batı terastaki yapıların anakaya üzerine kurulduğu anlaşılmıştır. Dikdörtgen yapının gerek kısa duvarına ve gerekse uzun duvarlarına ait taşların. bina içine doğru kuvvetlice kaymış olması, bir düşman istilasından çok, adada meydana gelen doğal bir felaketle ilişkili görülmektedir. 1996 yılı kazı çalışmaları sırasında dikdörtgen yapıya ait herhangi bir kapı boşluğuna veya eşik taşına rastlanmamıştır. E9 Açması'nın güneydoğu köşesinde dikdörtgen yapının uzun duvarına paralel görünen dağınık durumda taş kümelerinin arasında tespit edilen birbirinden 1.20 m. uzaklıkta iki söve taşı ve aralarındaki kapı boşluğu, bu alanda ikinci bir yapının varlığını ortaya koymuştur. Yüzeye yakın olan bu ikinci yapıya ait mimari kalıntılar genel olarak bir mimari bütünlüğü oluşturacak düzeyde ele geçirilememiştir. Kuzeydoğu-güneybatı istikametinde uzanan bu taş kümelerinin altında, dikdörtgen yapının uzun duvanna paralel olan 2.20x0.92 m. boyutlarında, büyük bir taş plaka açığa çıkarılmıştır . Aynı alanda derine inildiğinde, açmanın doğu profiline yakın, ahşap direk deliğini çevreleyen ufak taşlar ve fonksiyonu tam olarak anlaşılamayan, yarısı büyük taş plakanın altında kalan at nalı biçiminde, içinde kömür taneciklerinin görüldüğü bir konstruksiyon ortaya çıkarılmıştır . Dikdörtgen yapının doğu yönündeki uzun duvarının en alt sıra taşlarına ulaşabilmek amacıyla, büyük taş plakanın kuzeydoğusunda üçgen bir alanda derinleşilmiştir. Bu alandaki çalışmalar sırasında üst üste on sıra taştan oluştuğu anlaşılan uzun duvarın, güneybatıya doğru alçalarak devam ettiği saptanmıştır. İnşa edildiği dönemde arazinin topografik yapısına uydurulan bu dikdörtgen yapının uzun duvarının altında, yeni bir kültür tabakası belirlenmistir. Çalışılan alanın çok dar olması nedeniyle, bu yeni kültür tabakasına ait olabilecek mimari kalıntılara rastlanılamamıştır.Fazla kalın olmayan bu kültür tabakasının da altında, anakayaya ulaşılmıştır. E9 Açması'nın kuzeydoğu alanında gerçekleştirilen çalışmalarda yüzey toprağının 0.08-0.10 m. altında, yapımında orta büyüklükte taşların kullanıldığı. içinde yanmış hayvan kemikleri ve midye kabuklarının bulunduğu ocak ortaya çıkartılmıştır. Ocağın yer aldığı birinci taban seviyesinin altında ise. bir direk izi ve bunun etrafını çevreleyen taşlar açığa çıkartılmıştır. Ocağın yer aldığı birinci taban seviyesinin altında ise, bir direk izi ve bunun etrafını çevreleyen taşlar açığa çıkarılmıştır Dikdörtgen yapının dışında güneydoğu alanda olduğu gibi, kuzeydoğu alanda da 0.98 x 0.62 m. boyutlannda düz bir plaka taşı ele geçmiştir . Aynı alanda dikdörtgen yapının temel seviyesi altında, açmanın doğu profiline yakın 0 08 m. çapında karbonlaşmış bir direk tespit edilmiştir. E9 Açması'nın kuzeydoğu alanında anakayaya ulaşmak amacıyla yoğunlaştırılan çalışmalar sırasında, bir bölümü açmanın kuzey profili içinde saklı kalan ve anakaya üzerine oturtulan ikinci bir plaka taşı açığa çıkarılmıştır. Söz konusu alanın güneydoğu köşesinde ise, anakaya traşlanarak içine oturtulmuş orta büyüklükte taşların arasında, çok sayıda irili ufaklı sapan taşları bulunmuştur. 2. F 11 Açması 'ndaki Kazı Çalışmaları Akropol olarak adlandırdığımız höyüğün merkez alanına. girişi sağlayan rampa kesiminde 1996 yılında toplam 12 gün çalışılmıstır. F 11 Açması'ndaki çalışmaların amacı, akropolu saran ve kısmen görülebilen güneydeki sur taşlarının açığa çıkartılmasının yanı sıra, sur bedeninden güneybatıya doğru alçalarak devam eden taş döşemeli yolun rampa olup olmadığını araştırmaya yöneliktir. Açmanın kuzeydoğu köşesinde, yüzey toprağının hemen altından başlayan taş döşemeli rampanın yapımında, orta büyüklükte taşlardan çok. ufak taşların kullanıldığı anlaşılmıştır. Yaklaşık 3 m. genişlikte olan rampanın her iki tarafı korkuluk duvarlarına ait taş temel ile sınırlandırılmıştır. Korkuluk duvarlarına ait temellerden batıdaki, doğudakine göre çok daha iyi korunmuştur. Batı korkuluk duvarına ait temelden başlayarak güneybatıya doğru uzanan ve yer yer kiklopik tasların korunduğu temel kalıntısı, olası bir bastiona işaret edebilecek karakterdedir. Rampanın batı korkuluk duvarına ait taşlar, akropolü güney yönden saran sur bede nine yaslanmış durumdadır. Bu özellik rampanın kuzeybatı köşesinde çok daha belirgin olarak ortaya çıkmıştır. Akropolün güney-batı kesiminde koşe yapan surun. bir taraftan kuzeye, diğer taraftan da batı terasın güneyine doğru devam ettiği tespit edilmiştir.


E. Küçük Buluntu Çalışmaları : İlk kazı mevsiminde Yenibademli Höyük buluntularının kayıt işleri planlandığı şekilde yürütülmüştür. E 9 Açması'nın buluntuları arasında sileks yongalarından başka, dilgi ve kazıyıcı türü aletler de yer almıştır. Höyük'te sileks ok uçları sadece iki örnek ile temsil edilmiştir. Yassı ve sap delikli taş baltaların yanı sıra alt ve üst öğütme taşları çoğunluktadır. Öğütme taşlarının çokluğu, höyükte yaşayanların tahıl üretimine büyük önem verdiklerini ortaya koymuştur. Taş endüstrisine paralel olarak, kemik alet endüstrisinin de gelistiği, ele geçen çok sayıda bızlar ve iğnelerden anlaşılmıştır. Yenibademli Höyük'te bulunan çeşitli hayvanlara ait kemikler ve boynuzlar yerleşmecilerin besin ekonomisinde hayvansal proteine ne denli önem verdiklerini ortaya koymustur. E 9 Açması' ndan toplanan küçük ve büyük baş hayvanlara ait kemikler ve boynuzlar, bir yandan Eski Tunç Çağı'nda doğal çevrenin ve bitki örtüsünün zengin olduğunu ortaya koymakla kalmamış, diğer yandan da dönemin faunasına ışık tutmuştur. Taş ve kemik endüstrisinin yanı sıra, Yenibademli Höyük sakinlerinin madencilikle de uğraştıkları ele geçen bronz veya bakır iğnelerden , bronz bir bıçak parçasından ve bir potadan anlaşılmıştır. Şimdilik sayıları beşi geçmeyen figürinler birbirinden farklı ve özgün bir anlayış içinden betimlenmiş olup, höyükteki yerleşimcilerin sanat anlayışlarını ortaya koymaları bakımından önem taşımaktadırlar. Küçük buluntuların yanı sıra, dikdörtgen yapının içinde veya dışında açığa çıkartılan çok sayıda I. Troia Devri çağdaşı kap parçaları , Troia kültürünün sadece Kuzeybatı Anadolu ile sınırlı kalmadığını, bu kültürün Ege Denizi adalarında Samothrake'den sonra Gökçeada'da da varlığını ortaya koymuştur. F11 Açması'nda rampanın döşeme taşları arasında ele geçen kap parçaları, M.Ö. 2 binin 2. yarısına tarihlendirilmiştir. Bezemesiz örneklerden başka, yerel uretim olan boya bezekli Myken kap parçalarına da rastlanılmıştır. Keramik parçaları arasinda birkaç tane ithal Myken boyalı örneklerin bulunması, bu merkezin M.Ö 2. bin Ege deniz ticaretinde bir yeri olduğuna işaret etmektedir. F. Analiz Çalışmaları : Yenibademli Höyük'ün jeolojik yapısı ve bitki örtüsü hakkında ayrıntılı bilgi edinebilmek amacıyla, E 9 Açması'nın çeşitli alanlarından sediman örnekleri ve tohum taneleri alınmıştır. Önümüzdeki yıllarda höyük sakinlerinin besin kaynaklarına ve ekolojisine açıklık getirecek olan kemik ve sediman örnekleri. uzman kişilerin incelemesine sunulacaktır.


4. SONUÇ : Yenibademli Höyük'te gerçekleştirilen ilk kazı çalışmaları henüz bir yıllık olmasına karşın ele geçen zengin buluntu envanteri, bu yerleşimin önemine iºaret etmektedir. İlk gözlemlere göre höyüğün çok az bir bölümü kazılmış olmasına karşın, akropolün bir sur ile çevrelendiği ve yerleşmeye girişin bir rampa ile güneybatıdan sağlandığı anlaşılmıştır. Batı teras üzerinde yeralan ve ayrı bir sur ile çevrelendiği belirlenen yapılardan. 1996 yılında açığa çıkarılan dikdörtgen yapının, içinde ve çevresinde ele geçen küçük buluntulara göre, bir atölye olarak kullanılmış olabileceği düşünülmektedir. Höyükte iki bağımsız alanda yürütülen çalışmalar, bu merkezin M.Ö. 3. binde ve M.Ö. 2. binde yerleşime sahne olduğunu ortaya çıkarmıştır. M.Ö. 3. binde bu yerleşimde yaşayan insanların keramik, taş alet ve silahlar, kemik aletler ve madeni eserler ürettikleri kanıtlanmıştır. Yüzeyde ele geçen bir kil kanca parçası Gökçeada'nın bu dönemde Batı Anadolu ve Ege kültürleriyle olan ilişkilerine ışık tutmaktadır. E 9 Açması'nda bulunan keramik kaplar da adanın kuzeybatı Anadolu Eski Tunç kültürünün bir parçası olduğunu ortaya koymaktadır. Küçük buluntular arasında önemli bir grubu oluşturan figürinlerin kırık parçalar halinde yapı temellerinde ele geçmesi, bunların adak figürini olarak yapı temellerine bırakılmış olabileceklerini düşündürmektedir. F 11 Açması'nda açığa çıkarılan taş döşemeli rampa ve bu rampanın taşları arasından toplanan yerel boyalı Myken kap parçaları arasında bulunan ithal Myken parçaları, Gökçeada'nın Geç Tunç Çağ Ege deniz ticaretinin bir parçası olduğunu kanıtlamış bulunmaktadır. Yenibademli Höyük kazısı, sadece adanın kuzeydoğusunda bir Prehistorik yerleşmenin varlığını ortaya koymakla kalmamış, aynı zamanda da Kuzey Ege Denizi adalarında karşımıza çıkan Myken etkinliklerinin görüldüğü merkezlere bir yenisinin de katılmasına neden olmuştur. Kazılar ilerledikçe, Yenibademli Höyük'te Eski Tunç Çağ kültürünün daha iyi bir degerlendirmesinin yapılacağı ve Gökçeada'nın Ege dünyasındaki konumu nedeniyle Anadolu, Ege adaları ve Güneydoğu Avrupa kültürleri arasında ticarette ve kültürel etkileşimde üstlendigi rolün açığa çıkartılacağı kuşkusuzdur.

KORUMAYA YÖNELiK ÇALIŞMALAR : Yenibademli Höyük'te kazı çalışmalarına başlamış olduğumuz 1996 yılından beri korumaya yönelik tedbirlerimiz, 1998 yılında da devam etmiştir. 1998 yılı kazı çalışmalarımızın sona ermesinden sonra, adanın kuzeydoğu sahilinde bulunan iki yerleşim yeri tarafımızdan ziyaret edilmiştir. Henüz arkeoloji literatürine geçmemiş olan bu iki yerleşimden biri, Vaniyeri'nin (Troia I çağdaşı yerleşim yeri) yaklaşık 400,00 m. kuzeyinde kurumuş dere yatağının güneyinde sahil kenarında yer almaktadır. Anakaya üzerinde kurulduğu anlaşılan bu yerleşmenin, yüzey buluntuları arasında gözlenen tünel kulplu çanak parçalarının biçimi, Troia I dönemi orneklerinin benzeridir. İkinci yerleşim yeri, Aktaş Tepe'nin güney etekleri ve Urfal Dere arasında sahilden biraz içeride yer almaktadir. Bu yerleşimin yüzey buluntuları, daha çok taş endüstrisine ışık tutacak niteliktedir. Taş çekiçler ve yassı baltalar kayda değer buluntular arasındadır. Gerek Vaniyeri, gerekse bu iki yerleşim üzerinde gözlenen kültür dolgularının azlığı, iskan süresinin kısa olduğuna işaret etmektedir. Savunmaya yönelik mimari kalıntıların olmaması, bu yerleşmelerin mevsimlik kullanılmış olma olasılığını arttırmaktadır.En azından Troia I dönemi ve öncesinde kullanılan bu yerleşmeler, belki de balıkçılar tarafından iskan edilmiş veya Ege Denizi'nden Karadeniz'e açılacak teknelerin kuzeydoğu rüzgarlarına karşı barınak yeri olmuştur.


SONUÇ: Yukarıda özet olarak sunduğumuz Yenibademli Höyük 1998 yılı çalışmaları önemli sonuçlar vermiştir. Höyüğün doğusunda 5,00 m.'yi aşan kültür dolgusunun en az 2,00m.'lik bölümünün, Eski Tunç Çağı II dönemine ait oldugu belirlenmistir. Bu dönemde yapılaşmanın yoğun olduğu, mevcut yapıların kalıntılarından anlamak mümkün olmuştur. Taş temel ve kerpiç duvarlı yapıların tavanları ahşap direklerle desteklenmiştir. Her nekadar bu direklere ait veriler ele geçmemiş olsa da, bunların etraflarını saran taş kümelerinin sıra halinde varlığı bu görüşü destekler niteliktedir. En az iki yangın geçiren bu yapılar, kısa bir süre sonra yeniden kullanılmışlardır. Keramik geleneğinde, batı terasta olduğu gibi höyüğün doğu alanında da, Troia I dönemi özelliklerinin ağır bastığı anlaşılmıştır. Bu durumda Yenibademli Höyük, Marmara ve Ege Denizi kıyılarında yayılan "Denizsel Troia Kültürü"nün bir parçası olarak ele alınmalıdır. Höyüğün 35,00-40.00 m. kadar kuzeyine sokulan deniz, doğu yönde içeriye ilerliyememiştir. Yerleşimin batısında bir miktar içeriye sokulan denizin kıyı çizgisi henüz tam olarak belirlenememiştir. Önümüzdeki yıllarda höyüğün batı ve güneyinde yapılacak aluvyon sondajları, Yenibademli Höyüğün bir yarımada konumunda olup olmadığına açıklık getirecektir.

Yrd.Doç.Dr.Halime HÜRYILMAZ'A ve gökceada.com'a katkılarından dolayı teşekkür ederiz...