Hagios Aberkios Kilisesi

Mudanya yolu üzerindeki Hagios Aberkios Kilisesi hakkında rehber kitaplarda bilgi bulamazsınız. Oysa Mehmet İ. Tunay ve ekibinin terk edilmişlikten kurtardığı bu tarihi kilise, yerli ve yabancı turistler açısından yeni ve cazip bir durak.

Hagios Aberkios size ne ifade ediyor bilemem ama, İmralı'da tutulan Abdullah Öcalan nedeniyle gazeteci akınına uğrayan Mudanya'nın yakınındaki Kurşunlu'da bulunan kiliseye belki günün birinde yolunuz düşer. Ya da bir Ege yolculuğunda rotanıza alabilirsiniz bu ortaçağdan kalma kiliseyi.

Arkeo'da her ay bir kazının öyküsünü anlatıyorum. Derginin nisan sayısı için araştırma yaparken elime Fransa'da yayımlanan "Cahiers Archeologique" dergisi geçti. Andre Grabar ve Jean Hubert'in yayıma hazırladığı bu dergi, antikçağın sonunu ve ortaçağı konu alan araştırmalara yer veriyor. Dergideki makalelere göz atarken "Recent Excavations in the Church of Hagios Aberkios, Kurşunlu" adlı yazı dikkatimi çekti.

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü'nden Mehmet İ. Tunay anlatıyordu Hagios Aberkios Kilisesi'nin öyküsünü. Yolunuz günün birinde Kurşunlu'dan ve burada hakkında hiçbir kaynak olmayan Hagios Aberkios Kilisesi'nden geçer düşüncesiyle; bir höyük kazısı yerine, ortaçağdan kalma bu tarihi kiliseyi tanıtmaya karar verdim.

Hagios Aberkios üzerinde bu denli duruyorum çünkü, bu tarihi kilise araştırılıp kazısı yapılana kadar Kurşunlu'nun bir köşesinde terk edilmiş durumdaydı. Tunay ve genç meslektaşları kilisede kazıya girişirken öncelikle bu yapıyı restore edilebilir bir hale getirmeyi amaçlamışlardı.

Hagios Aberkios, çok kötü bir durumdaydı. Kısacası acil bir kazı gerekliydi. Böylece kollar bir kurtarma kazısı için sıvandı. 1995 yılında Bursa Müzesi ve Kurşunlu Belediyesi'nden kazıya destek gelince, Tunay önce iç mekândaki buluntuları incelemekle işe girişti.

Kilisenin ana mekânındaki bu buluntular, Kurşunlu Belediyesi'nin daha önce yaptığı resmi olmayan kazıda çıkmıştı ortaya. "Bunlar arasında en ilginci, kilise azizlerinin kemiklerinin saklandığı mermer muhafazaydı. Bu mermer buluntu, iki parçadan meydana gelen bir lahit şeklindeydi. Mezar yazıtı, 1209'da yaşamış Andronikos Kontostephanos'a aitti" diyor Mehmet İ. Tunay.

Tunay ve kazıya katılan arkeologlar, bir yandan objeleri incelerken bir yandan da kilisenin iç mekânının tabanını otlardan temizledi. Bu temizlik sonrası yapının kesme taşlarla kaplanmış orijinal taban döşemesi gün ışığına çıktı.

Kilisenin ana mekânında Ortodoks kiliselerindeki mihrablarda olduğu gibi kemer altında kırık bir mermer dilime rastladı Tunay. Bu mermer yazıtın üzerinde Olimpos Dağı başrahibine ait bir yazmanın 13 satırının yer aldığını belirten Tunay, bunun 1196 yılına ait olduğunu tahmin ediyor. Bir başka yazıtta ise Trilyeli Meletios'un ismi geçiyor.

Hagios Aberkios Kilisesi'nde dış dehlizlerin giriş bölümü de araştırıldı. Tunay, burada temele ulaşmaya çabalarken bir sürprizle karşılaştı; karşısına 30 iskeletin yer aldığı toplu bir mezar çıktı. Bundan başka üç ayrı mezara ise dış dehlizin önünde rastlandı. Hem mezarların inşa tekniği, hem de bırakılan objeler, bunların 19. yüzyıla ait olduğunu düşündürdü arkeologlara.

Kazı ekibi, kilisenin kuzey tarafında da bir kazı yaptı. Burada kazılan Hagios Aberkios'dan daha eski bir kilisenin, tahminen 5. yüzyıla ait başka bir yapının varolduğu anlaşıldı.

Kurşunlu'daki kazıda, iki tane de sarnıç gün ışığına çıkarıldı. Kilden inşa edilen sarnıçtan pek fazla bir iz kalmamıştı. Kıyı tarafında tuğladan yapılma ikinci sarnıcın kalın alçıyla sıvalı duvarının üzerine ise üç adet haç figürü işlenmişti.

Kurşunlu'daki kilise kazısında Tunay, manastırın yanındaki küçük bir fırını da inceledi. Bu fırının içinde kullanılan tuğlalar, Kurşunlu kasabasında 19. yüzyılda inşa edilen evlerde kullanılan tuğlalarla aynı boyuttaydı.

Hagios Aberkios kazısında cam, maden ve seramikten yapılma çeşitli objeler de bulundu. Bu arkeolojik buluntular bugün Bursa Müzesi'nde korunuyor.

Kurşunlu'da bir mola verirseniz bu ortaçağdan kalma kiliseyi ziyaret edin. Rehber kitaplarda hakkında bir bilgi bulamasanız da Hagios Aberikos'u kazan Mehmet İ. Tunay'ın anlattıkları size ışık tutabilir. Hagios Aberkios, bu ilk kazıyla biraz elden geçti, terk edilmişlikten kurtarıldı. Şimdi restore edilmeyi bekliyor bu tarihi kilise. İki binli yılların turizm hedefleri arasında din turizmine önem verilecekse Mudanya'nın yanı başındaki Hagios Aberkios, yerli ve yabancı turistler için yeni ve cazip bir durak olabilir.