Heraklia (Herecleia)

Söke'den Milas'a giden ana yola girildiğinde, Bafa gölüne kadar devam edilerek, sola dönülür, bir kaç kilometre daha gidilerek, Heraklia mabetlerinin görülebileceği modern bir köye varılır. Bu yörede M.Ö. 6.yüzyıldan beri insanların oturduğunu gösterir çanak çömlek bulunmuştur.

Esas olarak kısaca Latmus denilen kent, Karya Kralı Mozolus tarafından M.Ö. 4.yüzyılda fethedilmişti. Mozolus burada 3 metre kalınlığında hacimli şehir duvarları ve yanısıra savunma kuleleri inşa etmiş, bu kuleler sahilden göle kadar Latmus dağı bayırlarına kadar uzanmıştı. Bu arada bu kendin adını Heraklia olarak Yunan usulü değiştirmişti. Bir yandan buranın değerini ziraat ve deniz kökenli ticaret merkezi olarak arttırırken, diğer yandan da bir savunma kasabası haline getirerek, imparatorluğunun kuzey sınırlarını koruyordu. Daha sonra, İskender'in hakimiyeti sırasında, kentin önemi giderek azaldı ve bu düşüş, Latmus Körfesi'nin alüvyonlarla dolmasına kadar sürdü ve bu dolgu sırasında Bafa Gölü oluştu. Böylece Heraklia'nın iyi günleri sona erdi.

Yunan mitolojisinde Heraklia, yakışıklı bir çoban olan Endimon'un ülkesidir. Zeus, Endimon'a ebedi gençlik ve uykuyu bahşetmişti. Ay tanrıçası Selena onu uyurken görüp aşık olmuş ve söylenildiğine göre elli kız çocuğu doğurmuş. Endimon Mabedi şehrin güney kısmında bugün bile görülebilir; burası at nalı şeklinde bir meclis salonu, bir antre ve sütunlu bir ön avludan ibarettir.

Mozolus bu şehri, Yunanlıların çok sevdiği ızgara biçiminde geliştirdi; aslında krallığının medilini de buradan almıştı. Eski kentin birçok dar sokağı ve taş basamakları ile teras duvarları, evler ve yaşayan kayalar içine oyulu mezarlar hala görülmektedir. Gölün yükselen su seviyesi nedeniyle, bunların çoğu artık su altındadır.

Aslında büyük sütunlarla çevrili olan Pazar yerinde, kapıları ve camekânları halâ açıkça görülebilen sıra sıra dükkanlar vardır. Pazar yerinin dışında yükselen bir kaya kümesi üzerinde ise M.Ö. 3.yüzyılda inşa edilen Atena tapınağı yer alır. Bu tapınağın epey bir kısmı hala ayaktadır.

Ayrıca Amfitiyatro, Nimfeum ve gymnasium yanındaki Roma Hamamları da görülebilir.

Latmus dağı kutsal olma ününü en azından Orta Çağlara kadar sürdürdü. Rahipler ve münzeviler tarafından kullanılan basit kulübelerin kalıntıları halâ ıssız dağ kenarlarındaki kayaların arasındadır. Bu arada bir bizans kalesi de Heraklia'nın göl kalesindeki şehir duvarına hükmeder.